Yn ôl i'r ysgol
Mae dychwelyd i ysgolion pan y byddan nhw’n gwbl agored ar ôl y cyfyngiadau (‘lockdown’) Covid-19 yn mynd i fod yn anodd. Mae'n anodd iawn ceisio rhagweld sut olwg fydd arno neu pryd neu sut y bydd yn digwydd. Waeth a fydd mor gynnar â mis Mai, neu o bosibl ddim tan fis Medi neu hyd yn oed yn hwyrach, mae'n rhaid i ni obeithio y cawn gyfle iawn i gynllunio ac nid 48 awr o rybudd o gynhadledd i'r wasg. Rhaid inni fod yn ymwybodol y bydd yn brofiad gwahanol iawn i bob ysgol ac i'r gwahanol bobl - plant, staff a rhieni - yn yr ysgol. Mae gennym beth profiad o ddychwelyd i'r ysgol y gallwn dynnu arno. Rydym yn cael profiad o hyn ar ffurf fechan ar ddiwedd pob gwyliau haf, ond bydd y dychwelyd y tro hwn hwn yn llawer mwy cymhleth. Bydd angen i ni fod yn onest â’n hunain a’n gilydd ynglŷn â pha mor anodd fydd y profiad hwn. Beth bynnag, bydd nifer o bethau allweddol i'w hystyried a'u cynnwys yn ein cynlluniau ar gyfer yr adeg pryd y bydd pawb yn dychwelyd i'r ysgol.
Nid yw ysgolion wedi bod ar gau Er gwaethaf y penawdau newyddion, gwyddom nad yw mwyafrif yr ysgolion wedi bod ar gau ac mae llawer o staff ysgolion wedi parhau i weithio mewn ysgolion, gan gynnwys yn ystod gwyliau'r ysgol, er nad bob amser yn eu hysgol eu hunain. At hynny, mae mwyafrif llethol yr athrawon wedi parhau i weithio gan ddarparu addysg a chefnogaeth gartref. Rhaid inni gydnabod y profiadau hyn, yn enwedig lle mae staff wedi parhau i weithio dros wyliau'r Pasg (a gwyliau’r haf o bosibl). Mae staff yn mynd i ddechrau mewn blinder a bydd hyn yn effeithio ar eu gallu i arwain, rheoli ac ymateb i newid.
Peidiwch â chymryd arnoch fod popeth yn normal I lawer ohonom, oedolion a phlant, bydd y dychweliad i'r ysgol yn cael ei gyfarch ag ochenaid fawr o ryddhad a byddwn am esgus bod y byd yn dychwelyd i sut yr oedd cyn y coronafeirws, ond byddwn i gyd wedi cael ein newid gan brofiad y coronafeirws. Bydd yn cymryd amser inni addasu i’r arferol ‘newydd’. Bydd angen i ni gydnabod hyn a darparu ar ei gyfer trwy fod yn garedig â'n gilydd a ni ein hunain.
Ail-sefydlu arferion I lawer, bydd yn anodd ailsefydlu arferion. Nid ar gyfer arferion ysgol yn unig y bydd hyn; bydd hefyd ar gyfer yr arferion bywyd beunyddiol sylfaenol hynny, fel cysgu a chodi yn y bore. Rydym yn gwybod bod hyn yn anodd ac yn destun pryder ar ddechrau pob tymor, ond bydd hyn ar raddfa fwy. Bydd angen i ni sicrhau cyfnod o addasiad a bod yn ymwybodol o effaith ceisio ailsefydlu'r arferion hyn ar gyfer staff, rhieni a phlant. Bydd angen i ni ailddysgu rhythm yr ysgol.
Ail-sefydlu disgwyliadau Rydym yn ymwybodol y bydd gwahanol bobl wedi cael profiadau gwahanol iawn yn ystod y cyfnod cyfyngiadau. Bydd rhai wedi bod yn yr ysgol drwy gydol y cyfnod cyfyngiadau, ond bydd yr ysgol wedi bod yn lle gwahanol iawn iddyn nhw. Bydd mwyafrif y plant wedi bod gartref a bydd pob un ohonynt wedi cael ei brofiad personol ei hun. Bydd yn cymryd amser i ailsefydlu ac ailddysgu disgwyliadau ymddygiad a dysgu yn yr ysgol. Rydym yn gwybod bod llawer o'r dysgu yn seiliedig ar arfer a byddwn i gyd wedi colli’r arfer hyn.
Gwahaniaethau mewn dysgu Bydd amrywiaeth enfawr yn yr hyn y mae plant wedi bod yn ei ddysgu tra nad oeddent yn yr ysgol. Bydd yna blant sydd wedi treulio pob dydd, gan gynnwys y gwyliau, yn cymryd rhan mewn gweithgareddau dysgu ffurfiol ac wedi cwblhau pob darn o waith a osodwyd gan yr ysgol. Yn yr un modd, bydd plant nad ydynt wedi cymryd rhan mewn unrhyw weithgaredd dysgu â ffocws iddo am yr holl amser nad oeddent yn yr ysgol. Bydd y mwyafrif o blant rywle yn y canol. Rhaid i ni fod yn glir nad yw dysgu gartref yr un peth â dysgu yn yr ysgol. Bydd angen i ni ymateb i'r hyn y mae plant wedi'i ddysgu, nid yr hyn yr oeddem yn disgwyl iddynt fod wedi'i ddysgu. Bydd angen i ni ddeall yr hyn y mae plant wedi'i ddysgu a'r hyn y maent wedi'i anghofio. Yn ddelfrydol, byddwn yn gwneud hyn yn anffurfiol, gan y byddai ailgychwyn addysg plant gyda phrofion ffurfiol yn lliniaru unrhyw ffocws ar ailadeiladu perthnasoedd ac yn gwaethygu'r pryderon ynghylch ailgychwyn addysg ffurfiol. Bydd yn bwysicach gwerthfawrogi a dathlu'r hyn y mae plant wedi'i ddysgu.
Yn allweddol i’r dathliad a’r gydnabyddiaeth hon, rhaid cofio y bydd llawer o’r hyn y gallai plant fod wedi’i ddysgu yn wahanol iawn i ‘ddysgu ysgol’ ac yn sicr nid yn rhan o’r cwricwlwm. Bydd angen i ni gymryd amser i ddarganfod pwy sydd wedi dysgu gwneud cacen, adeiladu wal, dod yn arbenigwr ar y Fyddin Rufeinig neu fywyd dolffin Amasonaidd. Hyd yn oed yn fwy, bydd yn rhaid darganfod pwy sydd wedi bod yn ofalwr i berthynas sâl neu wedi delio â galar am rywun na allent ei weld. Nid yw'r dysgu hwn a'r trawma posibl yn rhan o’r cwricwlwm, ond bydd yn allweddol o ran pwy yw ein plant. Bydd y modd y mae athrawon yn ymateb yn allweddol i sut y gall plant ailintegreiddio yn yr ysgol a'r person y byddant yn datblygu i fod.
Gwahardd Mae llawer yn y cyfryngau am y rhaniadau yn y mynediad at ddysg y caiff gwahanol blant yn ystod y cyfnod cyfyngiadau. Mae hyn wedi cael ei grynhoi yn Lloegr gan yr achos sy'n cael ei ddwyn gan The Good Law Project yn gofyn i Gyngor Southwark ddarparu adnoddau i blant y mae eu diffyg mynediad at adnoddau electronig yn eu heithrio o addysg i bob pwrpas. Mae'r gwaharddiad hwn yn digwydd ledled y wlad ac yn taro'r teuluoedd mwyaf agored i niwed a theuluoedd difreintiedig, galetaf. Bydd rhai o'r plant hyn yn mynychu'r ysgol ar y safle, ond mae llawer ohonynt nad ydyn nhw’n gwenud hynny. Bydd yna lawer o blant nad oeddent yn cwrdd â meini prawf ‘bregus’ ond nad ydynt yn gallu cyrchu dysg, unai ar-lein neu oddi ar-lein. Bydd eu profiadau yn gwaethygu'r rhaniadau oedd eisoes yn bodoli rhwng y rhai sy’n derbyn a’r rhai nad ydyn nhw’n derbyn.
Mae cyrchu dysg gartref yn llwyddiannus yn dibynnu ar lawer o ffactorau. Wrth i blant fynd yn hŷn, gallant ddod yn fwy annibynnol o ran eu dysg. Ond i fwyafrif y plant, bydd dysgu yn dibynnu ar rôl rhiant fel ‘athro’. Mae hyn yn dibynnu ar sgiliau, diddordeb ac ymrwymiad rhieni. Effeithir ar hyn ymhellach gan ymrwymiadau gwaith rhieni, lefelau addysgol ac iaith. Ymhellach, mae materion yn ymwneud â lleoliad ar gyfer dysgu, ynghyd â mynediad at adnoddau corfforol ac ar-lein. Rydym yn ymwybodol nad oes gan bob plentyn fynediad ar-lein a band eang, ond mae gan lawer ddiffyg mynediad at bethau sylfaenol fel papur a phensiliau. At hynny, ni allwn dybio nad yw hyn yn broblem i blant dosbarth canol yn unig. Os oes gan deulu fynediad priodol i'r rhyngrwyd, nid yw'n golygu bod ganddynt fynediad at ddyfeisiau priodol neu ddigonol i gael mynediad i addysg. Mae yna enghreifftiau penodol lle mae’r rhieni’n gweithio gartref ac mae hyn yn ei dro yn effeithio ar eu hamser i gefnogi addysg ac yn cynyddu’r galw sydd ar adnoddau cyfrifiadurol y teulu.
Y gwahaniaeth rhwng y rhai sydd wedi bod ar y safle a'r rhai nad ydyn nhw
Bydd gwahaniaethau sylweddol rhwng plant sydd wedi bod ar safle’r ysgol a’r rhai nad ydynt wedi bod ar safle'r ysgol yn ystod y cyfnod cyfyngiadau. Byddai hefyd yn anghywir tybio bod y rhai sydd wedi bod yn yr ysgol yn ‘iawn’. Rhaid inni gofio mai dyma ein teuluoedd mwyaf agored i niwed. Efallai y bydd problemau stigma gan fod eu bregusrwydd wedi cael ei amlygu gan y ffaith eu bod wedi bod yn yr ysgol yn ystod yr amser hwn. Ymhellach, efallai bod y plant hyn wedi teimlo mai'r ysgol yw eu lle diogel ac wrth i eraill ddychwelyd i'r ysgol, mae’r rheini yn ymyrryd ar eu lle diogel.
Bydd rhai o'r plant sydd wedi aros yn yr ysgol yn blant gweithwyr allweddol. I lawer o'r rhain, bu trawma ychwanegol. Efallai eu bod wedi profi gwahanu teulu fel cam i amddiffyn rhai aelodau. Hyd yn oed heb hyn, byddant yn ymwybodol bod eu rhieni wedi bod yn peryglu eu hunain. Efallai bod y clapio ar gyfer y GIG wedi gwneud i blant deimlo eu bod yn cael eu cefnogi, ond efallai bod hyn wedi gweithredu i dynnu sylw at y risgiau yr oedd eu rhieni yn eu hwynebu. Bydd effaith syml methu â chofleidio rhieni pan ddychwelasant o'r gwaith wedi bod yn enfawr i lawer o blant. Bydd angen cymorth ychwanegol ar y plant hyn wrth inni ddechrau dychwelyd i sefyllfa ‘arferol.’
Diogelu Bydd angen i ni fod yn wyliadwrus iawn ynghylch plant sydd wedi profi camdriniaeth yn ystod y cyfnod cyfyngiadau. Rydym yn gwybod bod traean o gam-drin plant yn rhywiol a mwyafrif cam-drin a llofruddiaethau plant yn digwydd o fewn y teulu. Bu cynnydd sylweddol mewn cam-drin domestig yn ystod y cyfnod cyfyngiadau. Bydd llawer o blant wedi dioddef niwed sylweddol yn ystod yr amser hwn. Mae angen i ni fod yn ymwybodol o hyn fel posibilrwydd i'n holl blant, nid y rhai yr oeddem wedi'u nodi fel rhai sy'n agored i niwed, yn unig.
Yn ogystal, mae angen i ni fod yn ymwybodol o'r bygythiadau a'r gamdriniaeth bosibl y gallai plant fod wedi eu profi ar-lein yn ystod yr amser hwn, gan fod mwy o risgiau gan oedolion a'r amlygiad i ddelweddau a bygythiadau niweidiol. Ymhellach, gan fod y cyfnod cyfyngiadau wedi gorfodi bywyd cymdeithasol mwy a mwy o blant i symud ar-lein, mae angen i ni fod yn ymwybodol o'r risg uwch o gam-drin cymheiriaid ar-lein.
Bydd angen i ni sicrhau bod gan blant leoedd diogel i siarad am y profiadau a gawsant yn ystod y cyfnod cyfyngiadau. Bydd angen i ni sicrhau bod gan bob plentyn fynediad at oedolion dibynadwy a fydd yn gwrando arno ac yn barod i ymateb yn effeithiol ac wedi’u hyfforddi i wneud hynny. Mae angen i ni gofio y gallai gymryd amser hir i blant ddatgelu unrhyw gamdriniaeth. Gallant ei gyfathrebu trwy ymddygiad a dangosyddion eraill, yn hytrach na thrwy ddatgelu. Rhaid i'r holl staff fod yn ymwybodol o hyn a gallu ymateb yn briodol ac ar unwaith.
Profedigaeth Dim ond ychydig o gymunedau fydd heb golli aelodau i'r coronafirws. Mae'n hanfodol ein bod yn cydnabod hyn ac yn cymryd amser i nodi a dathlu eu bywydau. Hefyd, mae'n hanfodol ein bod ni'n glir gyda phlant ynghylch pwy sydd wedi marw a phwy sydd heb ddychwelyd i'n lleoliad oherwydd rhesymau eraill: newid swyddi, rhieni'n penderfynu parhau ag addysg gartref, ac ati. Bydd angen trafod hyn, neu bydd plant a'r cyfryngau cymdeithasol yn cronni sibrydion a straeon na fydd o gymorth nac yn iach. Hyd yn oed i'r rhai nad ydynt wedi profi marwolaeth yn eu teulu neu gymuned, bydd unrhyw salwch yn dod yn ffynhonnell fwy o bryder gan y bydd y cysylltiad rhwng salwch a marwolaeth wedi'i atgyfnerthu mewn ffordd nad oedd yn brofiad cyffredin ym Mhrydain yn yr unfed ganrif ar hugain. Bydd hyn yn arwain at fwy o bryder a gallai wneud llawer o blant (ac oedolion) yn fwy anhebygol o gymryd risg.
Anghenion synhwyraidd Bydd llawer o blant yn edrych ymlaen at ddychwelyd i'r ysgol ond byddant yn ei chael yn anodd, yn frawychus ac yn llethol i fod o amgylch pobl, yn enwedig os symudwn yn gyflym o bellhau cymdeithasol i ddychwelyd i'r ysgol. Bydd angen i ni fod yn ymwybodol o hyn a'i gefnogi. I rai plant, bydd hyn yn cael ei waethygu gan ofn pobl yn gyffredinol. Ar ôl profi wythnosau, neu fisoedd hyd yn oed, o bellhau cymdeithasol, bydd plant wedi derbyn neges ymhlyg bod pobl eraill yn beryglus. Ymhellach, bydd eu profiad o bobl eraill y tu hwnt i'w teulu agos o fewn eu gofod personol wedi bod yn gyfyngedig. Bydd llawer yn ei chael hi’n anodd ymgynefino â’r prysurdeb, llawer o symud o gwmpas a nifer y bobl yn yr ysgol. Rhaid i ni fod yn ymwybodol y bydd llawer yn mynegi eu materion synhwyraidd a'u pryderon ynghylch agosrwydd corfforol at bobl eraill.
Pryderon gwahanu Bydd mwyafrif y plant wedi dod i arfer â bod gyda'u rhieni a'u teulu agos am gyfnod estynedig. Hyd yn oed i'r rhai sy'n gyffrous ynghylch adennill eu rhyddid a gweld eu ffrindiau, mae hyn yn ffynhonnell bosibl o bryder. Bydd yna blant fydd yn cael trafferth gyda'r gwahanu hwn ac yn profi pryder tra byddant yn yr ysgol, yn enwedig lle mae eu teulu'n cynnwys gweithwyr allweddol neu'r rhai sy'n mynd yn ôl i weithio mewn lleoedd gorlawn.
Anghenion arbennig Bydd effaith yr holl faterion hyn hyd yn oed yn fwy i'r rheini ag anghenion arbennig. Effeithiwyd ar eu dysgu ynghyd â materion ynghlwm wrth fod neu beidio bod yn yr ysgol, rheoli newid, arferion a phryderon. Bydd problemau penodol ynghlwm wrth reoli’r newid o fod yn ôl yn yr ysgol a lle bydd newid lleoliad.
Trosglwyddiadau Os nad ydym yn ôl yn yr ysgol tan fis Medi, bydd problemau penodol gyda phlant sy'n trosglwyddo o un ysgol i'r llall. Fel rheol, rydyn ni’n treulio llawer o ail hanner tymor yr haf yn paratoi plant ar gyfer symud o’r cynradd i’r uwchradd, ac ati. Ond o bosib, bydd yna lawer o blant sydd wedi gadael ysgol heb gyfle i ddweud ‘hwyl fawr’. Bydd yn hanfodol nodi'r trosglwyddiad hwn. Mae angen i ni ystyried ffyrdd i wahodd plant yn ôl er mwyn sicrhau terfyn, ffarwelio a nodi'r trosglwyddiad. Cofiwch y dylai hyn gynnwys unrhyw staff sy'n gadael a phlant yn trosglwyddo ar adegau ansafonol.
Yn yr un modd, bydd problemau i blant sy'n cychwyn mewn lleoliad newydd. Efallai y bydd rhai ohonynt hyd yn oed yn cychwyn mewn lleoliad nad ydyn nhw wedi ymweld ag ef. Bydd yn allweddol cefnogi eu trosglwyddiad i'r ysgol. Mae angen i ni feddwl am ac ystyried y prosesau y byddem wedi'u rhoi ar waith ar gyfer cyfnewid gwybodaeth gyda lleoliadau blaenorol a rhieni, ymweliadau â'r ysgol neu ymweliadau cartref i gwrdd â'r plant. Mae angen i ni ystyried faint o hyn y gellir ei symud ar-lein a faint sydd angen ei symud i fis Medi. Bydd yn bwysig i blant o unrhyw oedran sy'n dechrau mewn lleoliad newydd gael hwnt gychwyniad, gan ganiatáu iddynt ddod yn gyfarwydd yn araf â'r lleoliad newydd a’r profiad o ddychwelyd i’r ysgol.
Gwisg Bydd y mwyafrif o blant wedi tyfu yn ystod yr amser y buont y tu allan i'r ysgol ac felly efallai na fydd eu gwisg yn ffitio; yn enwedig os awn yn ôl i'r ysgol ar fyr rybudd, bydd llawer o rieni'n ei chael hi'n anodd cael gwisg newydd i'w plant. Gall hyn gael ei waethygu gan faterion ariannol sy'n wynebu rhieni heb waith a materion yn ymwneud â chynhyrchu, mewnforio a gwerthu nwyddau nad ydynt yn hanfodol. Felly, bydd angen i ysgolion ystyried llacio eu codau gwisg. Bydd angen croesawu plant yn ôl i'r ysgol, nid eu cosbi am beidio â chael y wisg gywir.
Cefnogaeth i staff Fel cymunedau ysgol bydd angen i ni gefnogi ein staff, gan gynnwys y rhai sydd wedi profi colled a thrawma. Bydd rhai wedi bod yn yr ysgol heb seibiant go iawn trwy gydol yr argyfwng, tra bydd eraill efallai wedi bod yn gweithio gartref yn unig. Bydd eraill na fyddant wedi bod yn gweithio o gwbl. Mae angen inni ganiatáu amser i'n hunain i ailadeiladu a diwygio ein cymunedau ysgol.
Mae angen i ni ystyried yn arbennig y straen y mae penaethiaid wedi'i wynebu a'u hangen am gefnogaeth. Mae llawer wedi gwneud penderfyniadau anodd ac wedi gorfod ymateb i’r nifer helaeth o ganllawiau'r llywodraeth sydd wedi bod yn llai na chlir yn aml. Nid oedd hyn yn rhan o'r CPCP! Mae rôl amlwg i lywodraethwyr gefnogi eu holl staff, yn enwedig arweinwyr ysgolion.
Perthnasoedd Bydd ailadeiladu perthnasoedd yn allweddol i hyn i gyd. Rhaid inni fod yn ymwybodol na fydd hyn yn digwydd dros nos. Mae angen i ni roi amser i'n hunain a bod yn garedig.
Syniadau i'w hystyried ar gyfer cefnogi plant yn ôl i'r ysgol
o Defnyddio hwnt-gychwyniadau. Bydd yr ysgol yn teimlo'n llethol wrth i bobl ddychwelyd a bydd angen i ni ailsefydlu arferion a pherthnasoedd. Dylid ystyried defnyddio hwnt-gychwyniadau ac amserlenni rhan-amser i gynorthwyo pawb i addasu a chaniatáu amser i blant (a staff) siarad am a rhannu eu profiadau a'r hyn maen nhw wedi ei ddysgu. Bydd cychwyn araf yn ein galluogi i adeiladu gwytnwch yn y tymor hir.
o Canolbwyntio ar ailadeiladu perthnasoedd a sefydlu arferion. Mae'r rhan fwyaf o ysgolion yn dechrau'r flwyddyn ysgol gyda hyn. Yn yr achos hwn, bydd angen i ni ymestyn y broses hon fel ein bod yn sefydlu sylfaen gadarn i symud ymlaen ohoni. Oni bai ein bod yn rhoi blaenoriaeth i hyn, bydd ysgolion yn cael trafferth yn nes ymlaen.
o Peidio â dechrau gydag asesiadau ffurfiol o'r hyn y mae plant wedi'i ddysgu. Bydd angen cydbwyso'r angen i symud ymlaen gyda'r cwricwlwm â'r angen pwysicaf i ailadeiladu perthnasoedd a nodi'r dechrau newydd.
o Nodi’r cyfnod pontio, gan gynnwys gwahodd ymadawyr yn ôl i ffarwelio a galaru am y rhai y mae eich cymuned wedi'u colli.
o Cynnal hyfforddiant diogelu i sicrhau bod pob oedolyn yn barod ac yn gallu gwrando ar brofiadau plant yn ystod y cyfnod cyfyngiadau ac ymateb yn briodol i ddatgeliadau a dangosyddion cam-drin.
o Ystyried darparu amser a chefnogaeth ychwanegol i'ch Arweinydd Diogelu Dynodedig. Ar ôl pob gwyliau ysgol, mae cynnydd yn nifer y datgeliadau o gam-drin. Wrth i blant ddychwelyd i'r ysgol ar ôl y cyfyngiadau, mae hyn yn debygol o fod hyd yn oed yn fwy gwir. Bydd angen amser a chefnogaeth emosiynol ar yr Arweinydd Diogelu Dynodedig i reoli hyn yn effeithiol.
o Darparu lleoedd diogel ac oedolion dibynadwy i blant siarad â nhw.
o Os nad ydym yn ôl yn yr ysgol tan fis Medi, a fyddai'n bosibl i blant ddechrau'r flwyddyn ysgol gyda'r athro a/neu yn yr un ystafelloedd dosbarth ag yr oeddent ynddyn nhw llynedd ac yna newid athro neu athrawon yn ystod hanner tymor mis Hydref? Sut y gellid rheoli hyn a sut fyddech chi'n cefnogi plant na fydd eu hathro blaenorol ar gael?
o Adolygu eich cod gwisg i gymryd i ystyriaeth blant nad ydyn nhw'n gallu cael gwisg newydd a/neu nad yw eu hen wisg yn ffitio.
o Ystyried sut i ddarparu cefnogaeth ychwanegol i blant nad ydynt wedi cael mynediad at ddysg ffurfiol yn ystod y cyfnod cyfyngiadau. Cofiwch efallai nad y rhain o reidrwydd yw'r plant y byddech chi'n disgwyl iddyn nhw beidio cael mynediad at ddysg ffurfiol yn ystod y cyfnod hwn.
Ysgrifennwyd gan Sara Alston, Sea Inclusion and Safeguarding: https://www.seainclusion.co.uk/
Addaswyd a chyfieithwyd gan Dewi Roberts, Ymgynghorydd Addysg Annibynnol
Gyda diolch i John Likeman at https://gwylan.co.uk/